انسان از نظر قرآن امینالله است یعنی امانت خدا در وجود او به ودیعه گذاشته شده است. امانت در بینش قرآنی دو گونه است:
یک قسم نعمتهایی است که خداوند تبارک و تعالی به انسان مرحمت فرموده است چنانکه قرآن کریم در این باره میفرماید:
وآتوهم من مال الله الذی آتاکم[1].
یعنی از مال خداوند که در اختیار شما قرار داده به آنها بدهید.
به عبارت دیگر خداوند میفرماید: ای بشر این اموالی که در اختیار تو قرار داده شده است از آن من است و تو امین منی، این مال را نزد تو امانت نهادم تا از آن برای خود استفاده کنی و به دیگران نیز بدهی. علم به تو دادم، این نیز امانت است، باید از آن هم خود استفاده کنی و هم دراختیار دیگران قرار دهی قدرت، اراده، سلامتی و از همه مهمتر عقل به تو دادم اینها همه امانت است.(1 -سورهی نور، آیهی 33.)
امانت در بینش قرآن دو گونه است؟
قرآن میفرماید:و اسبغ علیکم نعمه ظاهرة و باطنة[1].
یعنی خداوند نعمتهای خویش را در نهان و آشکار برای شما فراوان ساخت.
این یک قسم امانت است. قسم دیگر امانت، تکلیف است. خداوند امانت تکلیف را به ما مرحمت فرموده و گفته است این در گرانبها را محافظت کن. این تکلیف است که تو را به جایی میرساند که به جز خدا نباشد. این تکلیف است که تو را به مقامی میرساند که به قول شاعر:
گفت جبریلا بیا اندر پیم
گفت رو، رو من حریف تو نیم
آری، رسد آدمی به جای که بجز خدا نبیند یا به جز خدا نداند، این نقش تکلیف است. از نظرگاه قرآن تنها انسان امینالله است، هیچ موجودی دیگری توان حمل بار امانت را ندارد.
انا عرضنا الامانة علی السموات و الارض و الجبال فابین ایحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان[2].
بدرستی که ما امانت را برآسمانها و زمین و کوهها عرضه داشتم پس ابا داشتند از برداشتن آن و از آن بیمناک بودند و انسان آن را برداشت.
آری، امانت تکلیف بر عالم هستی عرضه شد هیچیک نتوانست عهده دار آن شود، همه از تصدی این امانت باشد بیمناک بودند آنکه میتوانست که نظر تکوینی و سعهی وجودی عهدهدار این امانت باشد، کسی بود که استعداد امینالله شدن داشت و او انسان بود. سیر انسان از دیدگاه قرآن حد یقف ندارد.حد یقف او عندالله است، جوار الله است. انسان گمشدهای دارد و همواره به دنبال اوست. گمشده انسان خدا است نه دنیا. در روایات میخوانیم کسی که به دنبال دنیاست همانند تشنهای است که هر چه شور بنوشد سیراب نمیشود. برای اینکه گمشدهی انسان، پول نیست، ریاست نیست، حقیقت دیگری است. گمشده انسان خدا است.
1-سورهی لقمان، آیه 20 (2 -سورهی احزاب، آیهی 72. )
